به گزارش دیدار مدیا، رسانه های معاند و ضدانقلاب همواره سعی دارند با بزرگنمایی وضعیت کنونی اقتصاد کشور آن را به تاثیر تحریم های آمریکا و انزوای بیشتر ایران در سطح بین المللی منتسب نمایند. هرچند تاثیر تحریم های اقتصادی آمریکا قابل چشم پوشی نیست اما نمیتوان وضعیت کنونی اقتصاد کشورمان را به طور کامل به تحریم های آمریکا مرتبط نمود. کاهش تقاضای نفت در سطح جهانی که بر اثر شیوع ویروس کرونا اتفاق افتاد همچنین کاهش فعالیت اقتصادی در کشورهای مختلف که باز هم نتیجه گسترش بیماری کرونا در اکثر کشورهای دنیا بوده است باعث کاهش مراودات اقتصادی و تجارت خارجی در سطح دنیا گردیده است.
اهم مطالب ذکر شده در این باره در گزارش تحلیلی رادیو فردا از این قرار است:
بازرگانی خارجی غیرنفتی ایران که قربانی ضعف ساختارها و مدیریت اقتصادی و نیز دشواری‌های مالی و بانکی ناشی از تحریم‌های آمریکا بود، بعد از شیوع بیماری کرونا و پیامدهای آن با آسیب‌های تازه‌ای روبه‌رو شده است.
به گزارش گمرک جمهوری اسلامی، حجم کل صادرات و واردات ایران در فروردین ماه سال جاری نسبت به ماه مشابه سال گذشته با ۲۷ درصد کاهش به سه میلیارد و ۵۸۳ میلیون دلار رسیده است.
آنچه در این میان بیشتر جلب توجه می‌کند، صادرات کالاهای غیرنفتی ایران است که در نخستین ماه امسال، نسبت به فروردین ۱۳۹۸، یک سقوط ۳۶ درصدی را تجربه کرده و از دو میلیارد و ۵۹۵ میلیون دلار، به یک میلیارد و ۶۵۲ میلیون دلار کاهش یافته است.
از هم اکنون لازم است بر یک نکته اساسی تأکید کنیم و آن ماهیت کالاهایی است که گمرک جمهوری اسلامی آنها را «غیرنفتی» به شمار می‌آورد.
در این جا، به منظور جلوگیری از پیچیده شدن مطلب، آمار رسمی گمرک را آنگونه که هست نقل می‌کنیم، ولی در ادامه مقاله خواهیم دید که صادرات واقعاً غیرنفتی ایران بسیار کمتر از چیزی است که در آمار رسمی بازرگانی خارجی جمهوری اسلامی منعکس شده است.
رادیو زمانه نیز در گزارشی تحلیلی مشابه می نویسد:
اتاق بازرگانی تهران اعلام کرد ایران و ترکیه در فصل نخست سال ۲۰۲۰ حدود ۶۴۵ میلیون دلار صادرات و واردات داشته‌اند که نسبت به فصل نخست سال ۲۰۱۹، ۷۰ درصد کاهش یافته است.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) اتاق بازرگانی تهران از کاهش ۷۰ درصدی مبادلات تجاری ایران و ترکیه در سه ماه نخست سال ۲۰۲۰ خبر داد. بر این اساس بررسی‌های اتاق بازرگانی تهران نشان می‌دهد که صادرات ایران به ترکیه از دومین فصل سال ۲۰۱۹ میلادی روند کاهشی به خود گرفته و در فصل پایانی سال ۲۰۱۹ به ۲۶۸ میلیون دلار رسیده است. این عدد با رشدی محدود در نخستین فصل سال جاری میلادی روی عدد ۲۷۰ میلیون دلار توقف کرده است.
یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش مبادلات تجاری ایران و ترکیه کاهش صدور نفت و محصولات نفتی به آن کشور است. دولت ترکیه از یکم مه سال گذشته به خواست ایالات متحده آمریکا واردات نفت از ایران را متوقف کرد. ترکیه تا قبل از آن تاریخ یکی از هشت کشوری بود که از معافیت ۱۸۰ روزه برای معاملات نفتی با ایران بهره می‌بردند. این معافیت موقت ۲ مه ۲۰۱۹ به پایان رسید و دولت آمریکا از تمدید آن خودداری کرد.
بررسی‌های اتاق بازرگانی ترکیه نشان می‌دهد که تراز تجاری ایران با ترکیه در ابتدای سال ۲۰۱۹ میلادی حدودا یک میلیارد دلار مثبت بود که بخش قابل توجهی از این رقم به صادرات کالاهای نفتی ایران به ترکیه به ارزش یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار مربوط می‌شد. صادرات این کالاها در ابتدای سال جاری میلادی حدود ۹۹ درصد کاهش یافت و سبب شد که تراز تجاری ایران با ترکیه منفی شود.
بر اساس بررسی اتاق بازرگانی تهران، واردات کالا از ترکیه در سه ماهه نخست سال جاری میلادی حدودا ۳۷۶ میلیون دلار بود که در مقایسه با سه ماه نخست سال قبل ۳۵ درصد کاهش یافته است. کاهش واردات توتون و تنباکو، مواد پلاستیکی و کاغذ مقوا اصلی‌ترین عوامل تاثیرگذار بر کاهش صادرات ترکیه به ایران بوده است.
از مارس ۲۰۲۰ تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا، ابتدا در ایران و سپس در ترکیه، مرزهای زمینی دو کشور برای مدت طولانی مسدود شد و تجارت مشترک را مختل کرد.
هفته گذشته پس از گفت‌وگوهای دوجانبه "محمود واعظی"، رئیس دفتر ریاست جمهوری اسلامی و "روشار پکان"، وزیر بازرگانی ترکیه سرانجام مقامات دو کشور بر لزوم از سرگیری مبادلات مرزی و حمل و نقل جاده‌ای بین دو کشور با هدف توسعه روابط تجاری به توافق رسیدند.
مهرداد سعادت، رئیس اتاق بازرگانی ایران و ترکیه هشدار داده بود که توقف کامیون‌ها پشت مرز سبب بلاتکلیفی در صادرات و تعهدات تولیدکنندگان نسبت به بازارهای هدف شده است.
کیهان لندن در گزارش تحلیلی آورده است:
شیوع کُرونا و بسته شدن مرزها موجب کاهش تجارت ایران با کشورهای همسایه شده است. - با شیوع کُرونا سفرهای گردشگری خارجی متوقف و سفرهای داخلی هم به بومیان محلی محدود شد. - مشکل تردد کامیون‌ها به کشورهای همسایه با شیوع کُرونا آغاز شد و بر خلاف ادعای مسئولان این مشکل همچنان در بسیاری از مرزهای زمینی برقرار است.
دبیر کانون انجمن‌های صنفی کامیون‌داران ایران می‌گوید که تجار پاکستانی بار کامیون‌های ایرانی را تحویل نمی‌گیرند. مدیر عامل سازمان بنادر و دریانوردی نیز از توقف سفرهای دریایی خارجی خبر داده است.
احمد کریمی دبیر کانون انجمن‌های صنفی کامیون‌داران ایران گفته است که تجار پاکستانی بار کامیون‌های ایرانی را تحویل نمی‌گیرند و انگیزه آنها برای خرید و تحویل بار با قیمت قبل از کاهش نرخ نفت کم شده است.
کریمی با بیان اینکه در حال حاضر بر اساس دستورالعمل‌های موجود خسارت توقف روزانه کامیون‌ها ۶۷۵هزار تومان است گفته که این خسارت باید به کامیون‌داران و رانندگان پرداخت شود.
به گفته دبیر کانون انجمن‌های صنفی کامیون‌داران ایران «مشکل رانندگان در مرز میرجاوه این است که در این مرز بعد از توقف کامیون‌ها با کاهش قیمت نفت، انگیزه تجار پاکستان برای خرید و تحویل بار با قیمت قبل از کاهش نرخ نفت کم شده است. به همین دلیل در شرایطی که مرز باز شده است اما شاهد آن هستیم که کامیون‌های وارد شده به مرز هنوز بار خود را تخلیه نکرده‌اند که این خسارت تاخیر در تخلیه هم به زیان رانندگان و کامیون داران اضافه شده است».
در شرایطی که مشکل تردد کامیون‌ها به کشورهای همسایه با شیوع کُرونا آغاز شد. در هفته‌های گذشته مقامات دولتی چند بار اعلام کردند که مرزها باز شده و هیچ مشکلی برای تجارت با کشورهای همسایه وجود ندارد. با این وجود گزارش‌ها از وجود مشکلاتی برای کامیون‌داران و رانندگان ایرانی در ورود به کشورهای همسایه حکایت دارند.
از سوی دیگر محمد راستاد مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی ایران نیز گفته سفرهای دریایی نیز همچنان متوقف یا فقط برای تردد بومیان امکان‌پذیر است.
به گفته محمد راستاد عمده ترددها و سفرهای دریایی بین بنادر و جزایر داخلی مانند بندرعباس و قشم است و برخی مسیرهای محدود خارجی نیز در سال‌های گذشته برای سفرهای دریایی فعال بود اما با شیوع کُرونا سفرهای گردشگری خارجی متوقف و سفرهای داخلی هم به بومیان محلی محدود شد.
مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی ایران افزوده است که «در حال حاضر سفرهای دریایی به تدریج در حال از سرگیری و رونق گرفتن است و مسیرهای محدود خارجی شامل بندر شهید باهنر و بندر لنگه به امارات و خرمشهر به کویت نیز که پیش از این ناشی از شیوع این بیماری متوقف شده بود، در حال تغییر است چرا که به نظر می‌رسد برخی کشورها با توجه به تمهیدات خاص مجداد قصد دارند، سفرهای دریایی خود را برقرار کنند.»
شیوع کُرونا و بسته شدن مرزها موجب کاهش تجارت ایران با کشورهای همسایه نیز شده است. ایران و ترکیه در فصل نخست سال ۲۰۲۰ حدود ۶۴۵ میلیون دلار تجارت کالایی داشتند که این میزان نسبت به فصل نخست سال ۲۰۱۹ با کاهش ۷۰ درصدی مواجه شده است.
با توجه به کاهش صادرات کالایی ایران به ترکیه و کاهش واردات از این کشور تراز تجاری ایران و ترکیه در فصل نخست سال ۲۰۲۰ نسبت به فصل نخست سال ۲۰۱۹ به علت کاهش بیشتر در صادرات ایران به شدت کاهش یافته و به منفی ۱۰۶ میلیون دلار رسیده است.
ایران اینترنشنال در گزارشی خبری با عنوان "صادرات غیرنفتی ایران در فروردین ۳۶ درصد کاهش یافت!" می آورد:
اتاق بازرگانی تهران می‌گوید ارزش صادرات غیرنفتی ایران در فروردینماه امسال نسبت به فروردین سال گذشته ۹۴۳ میلیون دلار کاهش داشته است. از ارزش واردات ایران نیز ۴۰۴ میلیون دلار کاسته شده است.
اتاق بازرگانی تهران در گزارشی میزان تجارت کالایی (بدون نفت خام) ایران در فروردینماه امسال را منتشر کرد. بر این اساس، ارزش صادرات ایران از دو میلیارد و ۵۹۵ میلیون دلار در فروردینماه ۱۳۹۸ به یک میلیارد و ۶۵۲ میلیون دلار در فروردینماه امسال رسیده است که کاهش ۳۶ درصدی نشان می‌دهد. از نظر وزنی نیز صادرات کالایی ایران طی این مدت ۳۹ درصد کاهش داشته است.
واردات ایران هم در مدت زمان مشابه ۱۷ درصد کاهش یافته و از دو میلیارد و ۳۳۵ میلیون دلار به یک میلیارد و ۹۳۱ میلیون دلار رسیده است. با این حال واردات از نظر وزنی ۲۱ درصد رشد داشته است.
بر اساس این گزارش، چین، امارات متحده عربی، عراق، افغانستان و ترکیه به ترتیب مقاصد اصلی صادرات ایران در فروردینماه امسال بوده‌اند. چین ۳۱ درصد، امارات ۲۱,۵ درصد، عراق ۱۵,۷ درصد، افغانستان ۷,۶ درصد و ترکیه ۴,۴ درصد از صادرات ایران در این ماه سهم داشته‌اند.
ارزش صادرات ایران به هر کدام از این پنج کشور نیز کاهش داشته است که بیشترین کاهش متعلق به ترکیه (۴۸,۶ درصد) بوده است.
اتاق بازرگانی تهران پیشتر از کاهش ۷۰ درصدی مبادلات تجاری ایران و ترکیه در سه ماه نخست سال ۲۰۲۰ خبر داده بود. یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش مبادلات تجاری ایران و ترکیه کاهش صدور نفت و محصولات نفتی به آن کشور است. دولت ترکیه از یکم مه سال گذشته به خواست آمریکا واردات نفت از ایران را متوقف کرد.
بیشترین واردات کالای ایران در فروردینماه امسال نیز به‌ترتیب از چین، امارات، ترکیه، هند و هلند بوده است.
بدین ترتیب چین همچنان بیشترین مبادلات تجاری با ایران را دارد. با این حال مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین ۱۷ اردیبهشت جاری از کاهش روابط تجاری میان ایران و چین در ماههای اخیر خبر داده و گفته بود: «شرکت‌های بین‌المللی چینی در صورت همکاری با ایران مشمول تحریم‌های آمریکا می‌شوند به همین علت در همکاری با تجار ایرانی مردد هستند.»
پس از تحریم‌های آمریکا، چینی‌ها عمده نفت ایران را خریداری کرده‌اند. با این حال بحران شیوع ویروس جدید کرونا و افت قیمت نفت جذابیت فروش نفت ایران را هم برای این کشور کاهش داده است.
به‌گفته مجیدرضا حریری، مجموع مبادلات ایران با چین در سال ۲۰۱۹، ۲۳ میلیارد دلار بوده است که از این میزان ۱۲ میلیارد دلار مربوط به صادرات و ۱۱ میلیارد دلارِ دیگر نیز به واردات از چین اختصاص داشت. بخشی از این ۱۲ میلیارد دلار صادرات مربوط به نفت است.
رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین گفت: «پیشتر اگر در روز ۱۰۰ بشکه نفت از سوی ایران فروخته می‌شد چیزی نزدیک به ۸۰ بشکه نفت آن را چینی‌ها خریداری می‌کردند.»
رویترز جمعه ۲۶ اردیبهشت / ۱۵ مه نوشت در ماه آوریل به‌طور متوسط صادرات نفت ایران به ۷۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته است. در حالی‌که این میزان در ماه مارس ۲۸۷ هزار بشکه در روز بود. برخی از تحلیلگران این کاهش را ناشی از کمتر شدن خریدهای نفتی چین از ایران دانسته و گفته‌اند در حال حاضر نفتِ ارزانِ بسیاری در بازار وجود دارد.
به گفته حریری، چین پیش از این چیزی در حدود ۶۵۰ هزار بشکه نفت از ایران خریداری می‌کرد که هم‌اکنون این اتفاق نمی‌افتد.
اکونومیست فارسی در همین زمینه مبادرت به گفتگو با عرفان شاکری کرده است. اهم اظهارات وی بدین شرح است:
اغلب کالاهایی که از کشورهای دیگر به ایران می‌آیند از طریق دبی صادرات مجدد می شود اما به دلیل شیوع گسترده ویروس کرونا، امارات حمل و نقل خود را به شدت محدود کرد.
اکنون دبی فعالیت‌های خود را با رعایت پروتکل‌های بهداشتی آغاز کرده اما مشکل دیگری که در داخل ایران وجود دارد این است که تامین ارز در ایران بسیار مشکل است و نوع تخصیص‌ها با محدودیت زیادی انجام می‌شود که این موضوع قطعا در روند تجارت ایران تاثیر می‌گذارد.
تحریم‌ها مزید بر مشکل کرونا شده و در دو ماه گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا صادرات ایران بسیار محدود شد. در نتیجه ارز صادراتی برای واردات وجود ندارد.
از سوی دیگر تحریم‌ها و مشکل نقل و انتقال پول هم بر مشکلات تجاری ایران افزوده است. ۱۰ درصد صادرات غیر نفتی ایران به کشور امارات است که مشتقات نفتی، میوه‌جات، صیفی جات، فرش، پسته و زعفران را شامل می‌شود، اما تعطیلی تجارت امارات بابت ویروس کرونا، ایران را از این درآمدهای ارزی محروم کرد.
رادیو زمانه نیز در گزارشی تحلیلی می نویسد:
با تکیه بر تازه‌ترین آمار گمرک می‌توان دریافت که در فروردین ۹۹ به دلیل کاهش منابع ارزی و همچنین همه‌گیری ویروس کرونا حجم صادرات و واردات ایران در مقایسه با سال قبل کاهش یافت. علاوه بر این ارزش صادرات نیز از واردات جا ماند و نتیجه‌اش این شد که در فروردین ۹۹ تراز تجاری ایران منفی ۲۷۹ میلیون دلار به ثبت رسید.
در فروردین ۹۹ به دلیل کاهش منابع ارزی و همچنین همه‌گیری ویروس کرونا حجم صادرات و واردات ایران در مقایسه با سال قبل کاهش یافت. علاوه بر این ارزش صادرات نیز از واردات جا ماند و نتیجه‌اش این شد که در فروردین ۹۹ تراز تجاری ایران منفی ۲۷۹ میلیون دلار به ثبت رسید.
در فروردین ۹۹ به دلیل کاهش منابع ارزی و همچنین همه‌گیری ویروس کرونا حجم صادرات و واردات ایران در مقایسه با سال قبل کاهش یافت. علاوه بر این ارزش صادرات نیز از واردات جا ماند و نتیجه‌اش این شد که در فروردین ۹۹ تراز تجاری ایران منفی ۲۷۹ میلیون دلار به ثبت رسید.
حمید زادبوم : «برخی از مرزهای ایران با عراق در دو هفته اخیر باز شده. صادرات به ارمنستان با رعایت مسائل بهداشتی و اسکورت در حال انجام است، ضمن اینکه جمهوری آذربایجان نیز مرزهای خود را به روی محموله‌های صادراتی ایران گشوده، اما در مورد ترکیه همچنان مرزهای زمینی بسته است و حمل بار صادراتی از طریق ریلی درحال انجام است».
ترکیه از آغاز شیوع بیماری کووید ۱۹ محدودیت‌هایی برای تردد مسافران و کامیون‌های باری به خارج از کشور، از جمله ایران و برعکس ایجاد کرد. اوایل اسفند که ویروس کرونا ابتدا در قم و سپس در استان‌های گیلان و تهران شیوع پیدا کرد، دولت ترکیه ۱۴۰۰ کامیون این کشور را که در ایران به سر می‌بردند فراخواند. کامیون‌داران در مرز قرنطینه شدند و سپس اجازه ورود به ترکیه را دریافت کردند. روزانه ۱۳۰ واگن قطار بین دو کشور کالا جابجا می‌کند. رئیس سازمان توسعه تجارت ایران در ادامه مصاحبه با اقتصاد آن‌لاین گفت:
«مرز ترکمنستان فعلا بسته است. طرف ترکمن اما، تأسیسات بهداشتی، قرنطینه و ضدعفونی را نصب کرده و تا دو هفته دیگر، کار فراهم‌سازی مقدمات انجام خواهد شد. همچنین مرز افغانستان باز است و کار حمل محموله‌های صادراتی در حال انجام است. ضمن اینکه مرز پاکستان برای پذیرش کالاهای صادراتی نیز به‌صورت سه روز در هفته و در روزهای زوج باز است».
به گفته زادبوم، تجارت با روسیه، قزاقستان، کویت، قطر و عمان برقرار است و بنادر وضعیت بهتری دارند. در همان حال کشورهای خلیج فارس نیز اصرار دارند که حمل کالا به‌صورت کانتینری باشد و فعالیت لنج‌های سنتی محدود شده است.
مجموعه این فروبستگی‌ها سبب شد که در فروردین سال جاری ورود کالا به ایران از صدور کالا پیشی بگیرد. بر اساس آمار گمرک حجم تجارت ایران در فروردین ۹۹ معادل ۳میلیارد و ۵۸۳ میلیون دلار ثبت شده است.
در یک ماه نخست سال ۹۹ بیشترین میزان صادرات کشور به مقصد چین، با رقمی بیش از ۵۲۳ میلیون دلار و سهم نزدیک به ۳۲ درصد از کل ارزش صادرات صورت گرفته است. دومین مقصد کالاهای ایرانی نیز امارات بود. صادرکنندگان توانستند ارزش صادرات خود به این کشور را به ۳۵۵ میلیون دلار برسانند. سهم امارات از کل ارزش صادرات، نزدیک ۲۱ درصد است.
عراق که در ماههای اخیر دومین مقصد صادرات ایران بود، در ماه نخست سال ۹۹ به پله سوم تنزل کرده است. ارزش صادرات به عراق در ماه فروردین ۲۵۹ میلیون دلار و سهم آن از صادرات به نزدیک ۱۶ درصد می‌رسد. افغانستان با ۱۲۵ میلیون دلار صادرات و سهم ارزشی بیش از ۷ درصدی در پله چهارم و ترکیه با ۷۲ میلیون دلار ارزش صادراتی و سهم بیش از ۴ درصدی از کل ارزش، در جایگاه پنجم ایستاده است.
در یک ماه نخست سال ۹۹ چین با اختصاص رقمی بیش از ۳۹۹ میلیون دلار و سهمی نزدیک به ۲۱ درصد از کل ارزش واردات، در جایگاه نخست کشورهای طرف معامله قرار گرفته است. همچنین کشورهای امارات با ۳۹۴ میلیون دلار و سهم بیش از ۲۰ درصد، ترکیه با ۲۴۶ میلیون دلار و سهم نزدیک به ۱۳ درصد، هند با ۱۶۴ میلیون دلار و سهم بیش از ۸ درصد و هلند با ۱۰۸ میلیون دلار و سهم بیش از ۵/ ۵ درصد از کل ارزش واردات، جزو کشورهای عمده طرف معامله واردات بوده‌اند.
گفتنی است که در ماههای اخیر بنا به دو دلیل عمده میزان صادرات ایران و به طور کلی حجم تجارت ایران با کشورهای مختلف کاهش محسوسی داشته است. یکی از این دلایل مهم افزایش شیوع ویروس کرونا در سطح جهان به خصوص چین و کشورهای خاورمیانه بوده است. این مساله تاثیر بسیار محسوسی بر تجارت جهانی داشته است و از حجم مراودات در سطح دنیا به شدت کاسته است. با این حال کاهش فروش و صادرات نفت ایران در ماه های اخیر یکی دیگر از عوامل مهم کاهش حجم تجارت میان ایران و کشورهای دیگر بوده است. با افزایش تقاضا در سطح جهان و همچنین کاهش تبعات شیوع ویروس کرونا انتظار میرود که حجم تجارت خارجی و میزان صادرات ایران طی ماه های آینده افزایش یابد.
